.png)
Dit gebeur nie elke week nie, maar op ‘n dag soos afgelope Maandag kan ‘n koerantleser Boeke24 se blad omtrent op ‘n meta-vlak lees. Wat hierdie week gebeur het, is dat mens ‘n antwoord gekry het op die vraag: Wat maak Suid-Afrikaanse skrywers met die wyse waarop geweld deel geword het van ons lewens?
Aan die een kant is daar Kerneels Breytenbach se Piekniek by Hangklip, waarin die uitgangspunt geweld is en mens verskeie maniere sien waarop geweld rondom die hooffigure in die Suid-Afrikaanse samelewing manifesteer.
Aan die ander kant is daar Treurgrond – 20 jaar van plaasaanvalle in Suid-Afrika van Dirk Hermann en Chris van Zyl, waarin ‘n skokkende beeld geteken word van die omvang en uitwerking van plaasaanvalle tussen 1990 en 2010.
Breytenbach se roman word deur Michiel Heyns en Thys Human geresenseer, en Hermann en Van Zyl se werk deur Wilhelm Jordaan. (Breytenbach het ook Sondag in Rapport ‘n besonderse bespreking deur Joan Hambidge ontvang.)
Dit gaan nie hier om hoe goed of sleg die resensente die twee boeke gevind het nie. Breytenbach het besonder positiewe resensies gekry, en Herman en Van Zyl word ook positief getakseer.
Die verskil tussen die resensente se bevindinge is egter opvallend. Wilhelm Jordaan erken hy is ontroer deur Treurgrond. Hy sê die boek skok mens. Maar mens voel al vroeg in die resensie aan dat daar ‘n maar in die bespreking gaan opdaag.
Hy sê dan uiteindelik ook dat Treurgrond hom ongemaklik laat voel – omdat dit net een sy van die geweld gee. Daar is ander aangesigte ook, waar “geweld ‘n leefwyse geword het wat steeds voortduur.”
Sy sterkste beswaar is dat die aanbod van die boek emotief gelaai is. Nogal interessant hoe Jordaan die boek se bydrae tot ‘n “nasionale gesprek” uit hierdie oogpunt weeg en te lig vind. Om aan só n gesprek deel te neem, is koeler denke en minder emosie nodig, want dit verhinder die waarnemer om ‘n breër perspektief te kry.
Die twee Boeke24-resensente en een Rapport-resensent verwys na die sentrale rol van geweld in Piekniek by Hangklip.
Heyns noem spesifiek die kwessie van vorm en chaos, en die moeite wat daar sou wees om die patroon van geweld, die samehang, te identifiseer in “die geroesemoes van gebeure”. Human wys op die harsings wat spat, die afwesige speurder, en die sosio-politieke vraagstukke van misdaad en korrupsie. Hambidge noem onder meer die felle kommentaar wat die roman lewer oor die geweld in ons samelewing.
Maar wat opval, is dat aldrie die resensente Breytenbach se siening dat geweld beskou moet word as deel van die moderne lewe, nes swak argitektuur en vertrouenswendelaars, sonder teenspraak aanvaar. Dis nie iets wat opgelos word nie. Dis deel van die tekstuur van die Suid-Afrikaanse bestel, en dus ook van die roman self. Wilhelm Jordaan sou dit met hom eens wees, lyk dit my.
Die vraag wat by my opkom, is of Piekniek by Hangklip dan geen standpunt inneem oor die moraliteit van ons geweldsbestel nie. Die drie resensente sê niks daaroor nie.
Uiteraard hoef mens nie ver te soek vir die rede hoekom dit nie genoem word nie. Die drie resensente spandeer baie ruimte daaraan om die koerantleser ‘n idee te gee van wat aan die gang is in die werk. Veral Hambidge probeer om die tematiese aanknopingspunte en verwysings aan te dui, terwyl Human in detail stilstaan by die literêre tradisies waarby Breytenbach aansluit. Heyns se bespreking verklap weer die ingesteldheid van ‘n skrywer – hy sien raak waar dinge beter aangebied kon gewees het, en korter.
Breytenbach kan sekerlik baie verheug wees oor die ontvangs wat sy roman geniet het. Ek vermoed hy is een van die weinige Suid-Afrikaners wat na Sondagoggend se rampspoed in Nieu-Seeland nie Maandag nog aan ernstige “gemoedsbekakking” (om sy woord te gebruik) gely het nie.