Op en af

Haai julle ouens, dis die arm man se L.I. Bertyn hier. ’n Gesublimeerde Sonja Verbeek op soek na ’n fluid dog manlike Tanja. Ons is tog net almal padpuisies met Marie Biscuit-wiele op soek na ’n ongeluk met die Bentleys van die lewe. Julle kry die prentjie?

Anyway, ek het ’n strange groove (om World Party aan te haal) opgesit ná pasende Sondag se Rapport. My gedagtes in tagtig verskillende rigtings tegelyk. Laat my terugdink aan die dae toe ek my eerste ondervinding met Malawi se allerbeste landbouproduk gehad het op aanbeveling van die maplotter van Yeoville.

Dis ’n lekkerte, die speletjie wat Rapport se opskrifskrywers vir my aan die gang gesit het. Om kunstenaars en celebs te beskryf in terme van ander kunstenaars of glansetters.

Al my chakra’s het getintel toe ek lees Afrikaans se le Carré? bo Fanie Olivier se resensie van Jaco Wolmarans se Ivoor.

Laat ek ’n klein geheimpie met julle deel. Ek voel oor John le Carré soos Anton Goosen oor Bob Dylan. Nooit sal jy my kry dat ek sy naam in ’n sans serif-font tik of iets dergelyks zefs nie.

Faantjie het nou wel nie gesê Wolmarans ís die Afrikaanse le Carré nie. Hy’t gesê, vol eerbied en respek soos Maria Callas in die begin van “Casta Diva”, dat Wolmarans waarskynlik die naaste aan ’n Afrikaanse Le Carré is. Daar’s ’n subtiele verskil - maar dit het nie my root chakra verhinder om my tot op die rand van ’n adult nappy-oomblik te bring nie. Ons kan nie aan ons skrywers dink sonder om hulle die knieg te laat buig voor ’n groter meester in ’n ander taal nie.

Natuurlik moet ek ook mea culpa in die oortreffende trap. Is dit nie ek wat Jo Prins vergelyk het met Nino Shurter nie? Terwyl ek weet dat ek eintlik bang is dat die dag wat ek meneer Prins van aangesig tot aangesig ontmoet, ek hom gaan komplementeer met sy meesterklas oor “Für Alina”.

Die geneuk met daardie opskrif by Faantjie se resensie is natuurlik dat jy die hele resensie lank wonder wanneer gaan die groot oomblik nou aanbreek, en dan kom dit eers in die tweede laaste sin. Dis hel op ’n Le Carré-akoliet. Dis soos om te wag vir die laaste galm van “Che regnar tu fai nel ciel …” en dan lui iemand die deurklokkie.

Intussen beleef jy Faantjie in full swing, kliphard aan die probeer om nie die boek se geheime te verklap nie terwyl hy jou vertel wat eintlik so goed is daaraan. En jy, die liewe leser, sit in jou agterkop by voorbaat en verbande trek met Le Carré … Gaan dit Smiley-era wees, of die nadraai? Of is dit die enkelvlugte, in die trant van Constant Gardener, Absolute Friends of Our Game?

En omdat jou aandag aldus afgelei is, is dit eers met die tweede lees van die resensie dat dit tot jou deurdring dat hierdie eintlik ’n baie knap resensie is. Faantjie kon selfs die Le Carré-verwysing weggelaat het. Miskien moes hy maar gesê het Jaco Wolmarans is naaste aan ’n Afrikaanse Mick Herron, dan het dit niemand se aandag getrek nie.

Uiteraard is daar ’n subteks in die resensie, dis after all Fanie Olivier wat aan die woord is en hy is nie ’n palooka nie. Hy verwys vroeg al na die Zondo-kommissie, en daarmee hou hy ’n groter sambreel oor die roman. Wolmarans se roman beskryf ’n lang geskiedenis van korrupsie en lastige vrae wat lei tot kommissies wie se verslae nooit lei tot vervolgings nie.

Op dié manier resoneer Olivier se reaksie op Ivoor saam met die vertelling van Wolmarans. Wolmarans suggereer in sy “Bedankings” dat alles uitdeindelik verdigsel is, maar jy weet, saam met Olivier, dat dit nie is nie. Die resensie is die boek waardig (ja, ek het dit gelees).

Neffens Olivier se resensie is Annelise Erasmus se reaksie op Iewers êrens van Willem Pretorius. Die versoeking is groot om Erasmus die Afrikaanse Susan Sontag te noem, maar ek sal nie, en Willem Pretorius die nuwe Walter Meyer, maar ook dít sal ek nie doen nie, want Andries Bezuidenhout doen dit reeds in die boek self.

Wat ’n fabelagtige kombinasie van resensies op een dag, hè? Eers laat Faantjie ’n cocktail van dopamien, serotonien, oxytocin en endorfien in jou los, en dan gee Erasmus vir jou ’n handvol downers.

Ek weet daar is mense wat dink sy skryf té serebraal, maar vir diegene wat wel Matriek gemaak het, is sy aangenamer as die eerste lees van The Honourable Schoolboy. As ek my lyf vir ’n oomblik Queenie Leavis mag hou, kan ek jul aandag vestig op die ligter oomblik waarmee sy begin, ’n ryke kragtoer van ironie.

Sy sê dat kunsresensente volumes oor die skilderye sal kan skryf, dat boekresensente hulself sal verloor in die bydraes van die outeurs wat by die skilderye ’n stukkie bygedra het, en dat akademici van verskeie dissiplines kan die boek en werke na hartelus ontleed.

Dan kom sy tot ’n ontgogelende besef: “Vir my voel dit of alles oor die boek reeds gesê is, alles is reeds gevoel, alles is reeds onthou.”

Maar sy probeer tog ’n eie reaksie gee, en doen dit só skerp dat ’n mens skielik weet hoekom sy haar resensie met daardie ironiese opmerkings geopen het. Haar analise van die tematiek - die skoonheid van verval, noem sy dit - is ’n groot oomblik in die Afrikaanse resensiekunde. Gaan lees self.

Hoekom ek dit so hoog aanslaan, is omdat Erasmus oor iets skryf wat sy nooit op die naam noem nie, maar met een woord darem suggereer. Dié woord is eindtyd, en sy verbind dit aan verwaarlosing, verval, iets wat breek. As alles reeds onthou word, is dit verby, kaput, verlede tyd.

Omdat sy in Afrikaans skryf, oor ’n boek waarin Afrikaanse skrywers reageer op een skilder se werke waarin hoofsaaklik verval uitgebeeld word, laat sy dit aan die leser oor om te snap dat dit hier gaan oor die verwording en vergaan van dít waarmee die politici en kultuurleiers van die goeie ou slegte dae so gesmous het: Die Afrikaner se volkseie, volkskultuur, volksbesit. Dit wat ons was toe ons mag in die hande gehad het, as jy wil, die tye vóór “Baby Tjoklits” en “Loslappie”.

Iewers êrens is ’n treurboek, maar, sê sy, sy kan die verval en vergaan ook aanvaar as ’n teken van vooruitgang, van die sikliese aard van die verloop van die geskiedenis. By die resensie is daar vier van die skilderye afgedruk wat haar resensie onderskraag.

Mens kyk daarna en jy voel of jy by jou eie begrafnis is.

Ek het die resensie gelees op een van die natste Sondae wat ons in baie jare hier in Pretoria beleef het. Maandag het ek die boek gaan koop, en ná die deurblaai het ek besef dat Annelise Erasmus se slotwoorde iets is wat mens net met die boek in die hand kan geniet: “En niks is al finaal bepaal nie, al is die swembad leeg.”

Daar is niks wat ’n mens aan hierdie hartseer kan doen nie.