.png)
Rapport Boeke se maandelikse bylaag het ‘n welkome verandering gebring in sy April-uitgawe: Minder tydskrif-artikels en meer resensies. Tot sover die goeie nuus. Die slegte nuus is dat die sterkste bydraes ‘n mens se melk in jou koffie laat skif. Moenie ‘n fout maak nie, daar word diep gedink en uitvoerig geredeneer, maar bevredigende resensies, dít is hulle nie.
Die grootste sondaar is Christell Stander, wie se bespreking van André P. Brink se Herinneringe aan Parys oënskynlik positief is: “Sjarmant soos sy Parys”.
Sodra mens die resensie begin lees, kom jy vinnig agter dat die resensent se eie oordeel vir haar só belangrik is dat elke moontlike geleentheid benut word om haar smake, standaarde en oordele te promoveer.
Só ‘n benadering is alleen aanvaarbaar wanneer die resensent met buitengewone nuwe of oorspronklike insigte kom. Ek is bevrees Stander doen dit nie.
Stander lei haar taksering in deur te sê dat sy die meeste van lang romans hou, daarna kom poësie en kortverhale en laagste op haar leesagenda is sketse. ‘n Mens kan jou sekerlik verheug in die feit dat sy ‘n leesagenda het, meeste onderwysers is deesdae só besig met hul dagtaak dat hulle kwalik kans kry om te lees.
Nietemin, Brink het haar ‘n nuwe waardering vir sketse gegee. Sy lys dan Brink se goeie hoedanighede soos te vinde in hierdie sketse, en kontrasteer dit dan met iets wat haar irriteer van sy romans, naamlik “egoïstiese oorversadiging”, sonder om te verduidelik presies wat sy bedoel. Die resensent voorop.
‘n Mens begin wonder wat Stander se saak met Brink is, veral wanneer sy “’n Vreemdeling in die stad” as een van haar gunstelinge tipeer en sê Brink self is uit die vertelling verwyder. Dit is ‘n debateerbare opmerking, maar dit feit dat sy dit maak, is betekenisvol.
In die daaropvolgende deel van die resensie, waarin sy ‘n mens ‘n idee gee van die omvang en aard van die sketse, het sy my amper teruggewen, maar dan swig sy volledig voor die versoeking om haar eie oordeel die middelpunt van aandag te maak:
“Die opeenvolging van die verhale as ’n geheel, in ’n spel met die res van sy prosa, kan seer sekerlik ook gelees word vir spore van sy ontwikkeling as prosaïs en verteller…Tog is daar in dié sketse reeds tekens van wat vir my altyd as tekortkominge voorgekom het in sy latere oeuvre.”
Waarop sy dan die dinge noem wat haar van Brink se langer prosawerke hinder. Wel, regtig? Die enigste manier waarop sy dié gedeelte kan laat lyk na meer as ‘n aanhaling uit haar eie universiteitsnotas van die verlede, is om elke punt met voorbeelde te staaf. Wat sy nie doen nie. Christell Stander se mening is dus hier belangriker as die boek wat sy resenseer.
Haar betoog herstel dan effe ná hierdie swewing. Sy vra ‘n baie geldige vraag: naamlik na die redes hoekom hierdie woordbeeld nóú verskyn. Sy sê tereg dat dit Brink op sy mees poëtiese is wat hier aan die woord is, en nie die “seksuele revolusionêr, of betrokke skrywer, of skrywer van postmodernistiese geskiedenisse nie”.
Maar dan laat hang sy haar onderrok lelik uit: “Die ’ander’ Brink, die een wat ontstig, selfs aanstoot gee, is hier afwesig …”
Vandaar is die sprong wat sy na haar slotopsomming maak, amper vanselfsprekend. Sy sê dat sy hierdie bundel van Brink se sketse verkies bo die res van sy prosa omdat dit by haar tuisgebring het dat mens jou die eietydse gebeurde nie so erg moet aantrek nie, veral nie met dieselfde erns waarmee dit aan mens opgedwing moet word nie.
Die aanloop hiertoe is ‘n opmerking wat mens laat vermoed dat Christell Stander heelwat beleef het in haar loopbaan (van dosent in Afrikaanse letterkunde en genderstudies tot tandarts tot iemand wat tans “in die onderwys” is) en dat dit van só ‘n aard was dat sy graag daaraan sal wil ontsnap:
“Herinneringe aan Parys is ’n aangename mymering. Dit haal die leser vir ’n oomblik uit die ongelooflik komplekse hedendaagse werklikheid. Die sagte ironiserende blik op onwrikbaarhede, onveranderlikhede en die aard van menswees te midde van alles lei tot die besef dat daar hoop te vinde is in oorganklikheid.”
Het ek haar té kras beoordeel deur haar eie egoïstiese oorversadiging as steurnis te identifiseer? Ek glo nie. ‘n Resensent se persoonlike omstandighede behoort geen invloed te hê op die ewewigtigheid van sy mening nie. Wat dit ookal was wat Christell Stander laat besluit dat sy die deernis en sagte sy van Brink in Herinneringe aan Parys hoër skat as die res van sy prosa, ek is nie oortuig nie. Kan sy dit werklik beter en/of verkieslik vind bo Lobola vir die lewe, Die ambassadeur, ‘n Droë wit seisoen, ‘n Oomblik in die wind, Duiwelskloof en Bidsprinkaan?
As ‘n mens dan jou eie kanoniserende oordeel voorop wil stel in ‘n resensie van Herinneringe aan Parys, moet jy ten minste verduidelik hoe dié bundel skakel met Latynse reise (1990), asook die verbande met Brink se uitlatings in Vurk in die pad aandui. Dit sou ook nie onvanpas gewees het om Brink se voorwoord tot Jan Rabie se Paryse dagboek ter sprake te bring nie.
Dit doen sy nie. Trouens, die resensie wek die indruk van iemand wat aangenaam verras is deur die skryfwerk van iemand vir wie sy lankal reeds ‘n onvleiende etiket om die nek gehang het. Die vraag is dan sekerlik hoekom sy nou eers by Brink se reisverhale uitkom. As sy dit wel voorheen gelees het, sou ek veel eerder wou hoor wat sy aanvanklik daarvan gedink het indien sy ‘n ander mening toegedaan was – en hoekom het dit nou verander?
Die ironie van hierdie resensie is dat die slotsom waartoe Stander kom, naamlik dat Brink se reisverhale oor Europa in ‘n tyd van verandering iets te sê het, iets salwends te sê het boonop, vir die moderne Afrikaanse leser in ‘n tyd van verandering. Het sy langs ‘n ander weg hierby uitgekom, en nie haar opvattings oor Brink se romans gebruik as hefboom om uit te kom by haar verrassende reaksie op sy sketse nie, sou mens gedink het dat Stander wel iets buitengewoons sê.
Lees gerus ook wat Arthur Krystal te sê het oor hierdie soort resensies op Boeke24 se webwerf, of by die adres http://chronicle.com/article/Should-Writers-Reply-to/131157/
***
Wat ek wel van Stander se resensie waardeer, is dat sy onderhoudend skryf, argumenterend, en slegs ‘n paar keer haar toevlug neem in akademiese formulering. In dieselfde boekebylaag is daar weer twee resensente doenig wat na die teenoorgestelde kant oorhel: Marlies Taljaard en Marthinus Beukes, wat onderskeidelik oor Cas Vos se Weerloos lewe en Tom Gouws se Stigmata skryf.
Albei resensente was duidelik bewus daarvan dat hulle vir ‘n Sondagkoerant skryf, vandaar die bondgheid van hul besprekings. Albei is egter ook onder die illusie dat hulle hoofsaaklik vir lesers met ‘n baie sterk akademiese agtergrond skryf, en wat skynbaar ook die bundels wat hulle bespreek, goed ken.
Derhalwe kry mens byvoorbeeld dat Taljaard verwys na “die reeks gedigte wat hul stof uit klassieke tekste neem” en net sê die gedigte is aangrypend mooi – sonder enige illustrerende aanhalings of verdere inligting.
By Beukes kry mens weer stellings wat smeek om toeligting en aanhaling: “Die benutting van 'n verskeidenheid gedigvorme, byvoorbeeld o.a. die sonnette, rondeel, septet en haikoe steun die idee van 'n groter wordende taalkonstruksie waarin die verweerde en verwonde bestaansdinge saamgebind word. Dit is egter merkwaardig hoedat Gouws met rym as eenheidskeppende middel daarin slaag om die gedig léwe te gee.” Om laasgenoemde te volg met “Vergelyk hier die bewustelik oordadige dreun van die rym in die sonnet oor "die elisabeth eybers-boekklub" met die enkele afwyking in die "gewelstad" as demonstrasie van die gestileerde styl van die transvestietteeparty” is eenvoudig net nie genoeg as ‘n mens die soort resensie skryf wat Beukes skryf nie.
Albei resensies getuig van ‘n skerp analitiese benadering. Albei word gepootjie deur die uitweg wat hulle neem: stellings te maak oor eienskappe van die digter of elemente van die bundel, dit nie te staaf nie, en dit te volg met volgende waarnemings en reaksies. Mens voel heel dikwels lus om te smeek dat hulle tog net moet sê na watter gedigte hulle nou verwys, hulle hoef nie eens aan te haal nie.
Ek dink byvoorbeeld dat Taljaard meer inligting kan gee as net te verwys na “ars poetica-gedigte”, “twee Kaïn-en-Abel-gedigte” of gedigte waarin daar stylfigure is wat ook in Bybelse poësie voorkom.
Beukes weer trap soms in die strik van maklike dog onsinnige formulerings. Om te praat van “Gouws se plek-plek meesterlike talent” ruk my tot stilstand. Wat beteken dit? Dat Gouws net plek-plek meesterlike talent toon, en al die ander plekke gewone of geen talent?
Vir my gevoel behoort Taljaard en Beukes se resensies, met al die leemtes gevul deur aanhalings en verduideliking, eerder tuis op die webwerwe van LitNet, SLiP of Versindaba. Dáár sal hul aannames oor hul waarskynlike lesers geregverdig wees, en sal hul bydraes deur diskriminerende lesers as voortreflik beskou word.
***
Lees resensies by: