.png)
In die tagtigs was dit ‘n gereelde verskynsel in Engelse koerante, soms ook in Afrikaanse publikasies: Wat is nou eintlik ‘n Afrikaner? En dan word Afrikaners uit alle hoeke, maar veral taal- en rasse-hoeke bekyk. Agterna kom ‘n vlaag ontstoke korrespondensie van Afrikaners wat hewig ontstoke is oor enigiemand buite die kring wat kielie-kielie aan die heilige Afrikaanse siel.
Mens kan sommer sien hoe die geskiedenis hom gaan herhaal met die publikasie van die Nederlander Fred de Vries se Rigtingbedonnerd – op die spoor van die Afrikaner Post-’94.
Die eerste resensent wat behoorlik daaroor skryf, Wilhelm Jordaan (Boeke24), het ‘n baie slim ding gedoen. Sy resensie is in ‘n rustige toon geskryf, ewewigtig en beredeneerd, sonder enige tekens van ‘n humeurigheid.
Alles wat hy oor die boek skryf, laat jou besef dat hier groot sports op ‘n kol is. Van die omslag – wat klink asof dit deur ‘n strukturalis uitgedink is – tot by sy (De Vries se) verantwoording vir die weglating van bruin Afrikaners is dit dinge wat groot onstuimigheid by die voorheen uitverkore volk kan ontketen.
De Vries het skynbaar met almal onder die son gesels, en dis dan ook te verstane dat as mens met klakouse, drinkers en doemprofete gesels, jy onderweg ook ‘n paar verteenwoordigende figure sal betrek, soos Dan Roodt, F.W. de Klerk, Steve Hofmeyr, Theunis Eloff, Jannie Mouton, Rian Malan, Antjie Krog en so vele meer.
Wat Jordaan se resensie so deksels goed maak, is dat hy vir jou bondig sê wat jy in die boek verwag sonder om vir jou te sê wat dit is. Hy gee eerder leidrade: “Hy luister na hul musiek, vertoef by hul monumente, lees hul boeke, gedigte, tesisse en ander geskrifte” suggereer dat die boek inhoudelik baie substansie sal hê. As jy meer wil weet oor watse musiek en watter monumente, gaan lees die boek.
Die resensie word dan eerder ‘n analise an De Vries se metode, sodat die pitkos oorbly vir die leesslag.
Wanneer hy uiteindelik by sy belangrike punt van kritiek kom, oor die afwesigheid van bruin Afrikaners, voel ek, bederf hy eintlik sy resensie. Dis ‘n punt wat met veel meer verontwaardging gemaak moes gewees het. Die resensie bou op na ‘n punt waar die resensent emosie kán verklap.
Die gevaar verbonde aan die gebruik van ‘n gedempte, ewewigtige – intellektuele? – toon dwarsdeur die resensie is dat die leser kan wonder hoe ernstig die resensent oor dié gebrek van die boek voel.
Te oordeel na die twee aanhalings wat hy dan gebruik, voel Jordaan wel baie sterk daaroor. As hy aan die een kant kan praat van “’n verruklike geheel”, kan hy sekerlik met meer animasie gesels oor iets wat duidelik ‘n jammerlike gemis is.
Andersins ‘n werklik voortreflike stuk skryfwerk waarin die essensie van ‘n koerant-resensie straal: Hy oortuig jou dat die boek die lees werd is, maar as jy nie daarby uitkom nie, sal jy, gewapen met sy resensie, ten minste weet hoe De Vries uitkom by die bevolkingsgroep “wat van alles en nog wat …”
***
Karen de Wet resenseer Petra Müller se jongste bundel, om die gedagte van geel vir Boeke24. Ek was nogal verbaas daaroor dat dit nie een van die meer bekende resensente is wat die bundel bespreek nie – mense soos Heilna du Plooy of Louise Viljoen.
Maar – en aansluitend by wat ek gesê het oor Wilhelm Jordaan se resensie as goeie koerant-resensie – na ‘n paar keer se deurlees het ek besef dat De Wet binne die bestek van een korterige resensie regkry wat Du Plooy et al veel meer ruimte op LitNet of Versindaba sal verg vir ‘n meer formeel akademiese analise.
‘n Mens moet seker aanvaar dat nie alle digbundels hierdie soort behandeling kan kry nie. Soms is dit nodig om te neig na ‘n meer formele literêre bespreking omdat die poësie sig nie daartoe leen nie – of omdat die bundel eenvoudig te swak is.
De Wet se bespreking kan vergelyk word met ‘n lokprent vir ‘n groot filmuitreiking. Ná ‘n werklik bondige inleiding begelei sy jou met bondige skakels van aanhaling tot aanhaling tot aanhaling. Jy kry ‘n idee van die konteks van die bundel, en van Müller se vernuf as digter.
En wanneer jy by die laaste paragraaf kom, tintel jy van opgewondenheid oor die bundel. Onder ander omstandighede sou De Wet se slot ietwat presieus geklink het, maar nou glo jy dit terwyl Müller se woorde nog by jou klink: “Lees dit vir die diep plesier uit foutlose dog onpretensieuse teks. Lees dit ter wille van jou self. En sê dankie. Dankbaar vir hierdie digterstem in hierdie taal.”
***
J.B. Roux het sy lyf maar skaars gehou die laaste ruk op die resensieblaaie – net hier en daar ‘n onderhoud met skrywers, as ek dit nie mis het nie.
Sondag het hy in Rapport teruggekeer met ‘n resensie van Chris Karsten se Die afreis van Abel Lotz.
Dit is ‘n resensie wat vir my om een spesifieke rede besonders is: Roux is die eerste persoon wat aandag gee aan Karsten as liefhebber van die Afrikaanse taal. Met die lees van Karsten se vorige romans het dit my opgeval hoeveel moeite hy maak om dinge presies te benoem. Daar is geweldig baie vaktaal, maar daar is ook ‘n vloed van woorde wat in sommige gevalle besig is om in onbruik te raak.
Dit is goed dat Roux die aandag daarop vestig – veral omdat dit kom in ‘n genre waar mens dit nie verwag nie.
Die resensie is om ‘n ander rede ook vir my interessant. Karsten is al in die verlede dit verkwalik dat sy romans té verwikkeld is, té veel verhaallyne. Roux keer daardie kritiek nou op die kop: Die vernuf in hierdie skryfwerk lê vir hom in die wyse waarop Karsten juis die uiteenlopende storielyne ineenvleg tot hulle “bots”.
Nog ‘n resensie wat mens reguit boekwinkel toe lei.
Skakels:
Comments