Groot behendigheid

Beeld het niemand minder nie as T.T. Cloete gekry om Johann Lodewyk Marais se Diorama te resenseer. Maar maak dit van Marais ‘n arrivista?

Na verskeie lese van Cloete se resensie is ek nie so seker nie. Aanvanklik laat Cloete se intree-formulering (“Diorama van Johann Lodewyk Marais is ’n unieke, ekopoëtiese bundel in die Afrikaanse digkuns”) mens dink hier kom groot dinge. Iemand soos Cloete sal nie sommer ‘n woord soos “uniek” gebruik as hy dit nie bedoel nie.

Hoe verder jy lees, hoe meer besef jy dat Cloete die word doelbewus gebruik het, nie om gehalte aan te dui nie, maar om te verwys na die feit dat daar nie ander soortgelyke bundels in Afrikaans is nie.

En word dié resensie pret.

Cloete skryf ‘n amper Hambidgiaanse resensie - baie en kort paragrawe wat nie noodwendig altyd op mekaar volg nie, en wat gerig word deur die materiaal wat die resensent onder hande het. Sy bindingselemente tussen die paragrawe is net meer genuanseer, sy oorgange makliker om te aanvaar.

Kyk gerus na:

“Die erns van Marais se boodskap bring mee dat sy gedigte die leser direk aanspreek, in toeganklike verse.

“Tog moet ’n mens sy fyn metafore nie mislees nie.

“Die wag-’n-bietjieboom in ‘Fossielsoeker’ groei deur ’n Homo erectus-skedel. Wat ’n teenstelling.

“Maar dit is nie toevallig ’n wag-’n-bietjieboom nie, dit is ’n boom wat jou tot stilstand en nadenke vashou.”

Hoekom die verdeling in paragrawe? Spoel die wit in die digkuns oor na die terrein van die resensie?

Cloete het empatie met Marais se tematiek. Hy geniet oënskynlik die manier waarop Marais sy fokus binne daardie tematiek versprei en variasie bewerkstellig. In sommige van Cloete se formulerings vind ek ook ‘n goedige, humoristiese reaksie: “Daar is ook fassinerende selfportrette, waar die digter faal en die voël triomfeer (‘Ars poe- tica’) …”

Dan kom mens by die twee slotparagrawe:

“Marais het sy eie plek in die Afrikaanse digkuns oopgeskryf, met aktualiteitsgedigte oor die mooie en verbygaande van mens, dier, plant en die gedig self.

“In hierdie bundel doen hy dit met groot behendigheid.”

Hoe moet mens dit interpreteer – damning with faint praise? ‘n Senior digter wat aan ‘n amper senior digter sê dat sy status onveranderd bly?

Miskien albei – wat hierdie resensie des te meer interessant maak. Cloete hou hom by die inhoud, en raak net in uitsonderlinge gevalle iets kwyt wat te make het met Marais se digterskap, sy taalfinesse, die verfyning van Marais se verskuns.

Dit is dus wat Cloete nié sê nie wat die meeste geraas maak.

***

Wat praat jy!, Johanna de Wet se versameling van Afrikaanse idiome, gesegdes en vaste uitdrukkings word in Beeld deur Erika de Beer en in Volksblad deur Corlietha Swart geresenseer.

Oor een saak is albei dit eens, naamlik dat dit goed is om ‘n werk soos hierdie raak te loop en oorweldig te word deur die rykdom aan uitdrukkings wat daar in ons taal bestaan.

De Beer neem die mantel van jubelaris om haar skouers. As daar een resensent is wat die kuns verstaan om koerantlesers by boeke te kry, is dit sy. Geesdrif is iets wat moeilik is om oor te dra, en wat De Beer hier doen, is om die boek onder bespreking aan te wend om haar te help daarmee.

Wat wel problematies kan raak, is dat die resensent só meegevoer word deur haar aanklank by die inhoud dat haar kritiese oordeel haar in die steek laat. Dit het gewis hier met De Beer se respons gebeur.

Lees mens Corlietha Swart se bespreking, is daar inligting vervat wat De Beer glad nie noem nie, en wat wel belangrik is om te noem: die ontstaansgeskiedenis van die boek, die feit dat dit ‘n vierde uitgawe is, en dat daar groot leemtes en inkonsekwenthede ingesluip het in die nuwe uitgawe.

Swart se eindoordeel is nie minder gunstig as dié van De Beer nie, maar die intrinsieke waarde van Swart se resensie is dat dit vir die uitgewer en outeur ‘n klankbord gee, en riglyne vir die verbetering van die publikasie vir ‘n (hopelik) vyfde uitgawe daarvan.

***

Malene Breytenbach, self skrywer, bespreek in Rapport Mariël le Roux se Die naamlose, naaswenner in Sanlam se Groot Romanwedstryd van 2009. Breytenbach se resensie is vir my interessant oor een besondere rede, naamlik hoe een van die nuwe geslag skrywers oor ‘n ander se werk reageer.

In haar slotsom lê Breytenbach die klem op die inhoudelike elemente wat die boek vir haar iets besonders gemaak het: menslike wilskrag en die manier waarp uitgeworpenes teenslae en mishandeling oorwin.

Haar aanloop daartoe verraai egter, by implikasie, ‘n erudisie en kennis van dit wat Die naamlose voorafgegaan het. Iemand wat bewus is van die stereotipes wat in die Afrikaanse letterkunde geskep is rondom die armblanke-vraagstuk en die opkoms van Afrikaner nasionalisme, en wat bewus is van die vele monderings wat die uitgestotene en outsider-figure in Afrikaanse romans en verhoogstukke dra.

Wat sy dan as leemte in Die naamlose identifiseer, is die feit dat in die poging om vorige stereotipes ongedaan te maak, Mariël le Roux nou weer ‘n nuwe klomp geskep het.

Wat die skrywer dus raakgesien het, is dat dit vir ‘n outeur nodig is, na gelang van sy werk, om die samelewng met ‘n onbevooroordeelde oog te bekyk en te beskryf. Anders bly die nuwe letterkunde selfde as die ou letterkunde, en is daar in wese geen groei nie.

Maar gaan kyk net met hoeke goeie maniere Breytenbach haar kritiek lewer!