Bekruipende preutsheid

Die nuwe Suid-Afrika het baie dinge verander, behalwe Afrikaners se ingebore preutsheid. En nou sal dit Louis de Villiers wees wat in Rapport Boeke ‘n pris-snotklap of tien kry by Herman Jansen, een van sy joernalis-kollega’s.

Diegene wat De Villiers ken uit sy skryfwerk (hy is ‘n rugby-joernalis wat vir Rapport en Media24 se Afrikaanse oggendkoerante skryf) sal weet dat hy ‘n eiesoortige manier het van skryf. Lees hom – dit klink asof hy met homself praat. Sy rugbyverslae is ‘n soort gesellige kontak met die allergrootste werklikheid.

Diegene wat al binne hoorafstand van hom gewerk het, sal weet van die ontembare stroom van Louis se riffing op temas gaaf en goor. Mens weet, tussen die punktuasie van sy roggelry, wat hy van dinge dink.

Terwyl ek Jansen se resensie lees, val die aanhalings wat Jansen maak uit De Villiers se debuutroman, Kaapstad Karma-polisie ontmoet die Bokke, alte lekker op die oor. Dis ons Louis! Jansen het ‘n soort bewondering vir die vindingryke hoekies van De Villiers se verbeelding, maar De Villiers se gekruide taal stuit hom.

Wat het Jansen van ‘n opregte rugbyroman verwag? In die boek se 254 bladsye, verseker Jansen ons, word fok en variante daarvan omtrent 200 keer gebruik. Wel, ou Herman, as dit omtrent 500 keer was, sou ek fokken ontsteld gewees het. Daar is darem net 18 knope met die Allerhoogste se naam. Joegie, ons vertrou jy het reg getel.

Jansen kry dit op ‘n manier reg om die roman se heerlikhede te suggereer. Die wyse waarop hy aangaan oor die taalgebruik (hy gee darem hier en daar blyke van waardering vir die lewenskrag van De Villiers se skryfwerk) laat mens amper verby sy teoretiese dwalinge lees.

Jansen maak byvoorbeeld beswaar teen sommige van die karakters wat te dik is vir ‘n daalder. Vir enigiemand wat nog nie die roman gelees het nie, soos ek, is dit uit Janse se aanhalings en beskrywings duidelik (as die titel jou nog nie die insig laat kry het nie, bygesê) dat Kaapstad Karma-polisie ontmoet die Bokke ‘n burleske roman is. Een waar alles tot die punt van parodie en hansworstery oordryf word.

Kan dit wees dat Jansen eintlik ontstel is deur Louis de Villiers se ontmaskering van die pedantiese ghwarredom wat Suid-Afrikaanse rugby deesdae is?

***

Die resensie-onderhoud (wátter een van die twee is dit nou eintlik?) oor Riette Rust se kortverhaalbundel ‘n Lyf onthou (ook in Rapport Boeke) verkondig weer hoe skaars seks in Afrikaanse boeke is. Seks is nie alleen taboe nie, dis ook ‘n taboe-onderwerp. “Jy praat mos nie daaroor nie …” word die blonde apologeet deur Marlene Malan aangehaal.

Is dit regtig só? Mens vra jouself af in watter omgewing Rust en Malan hulle bevind. Het die opkoms van die Afrikaanse hygroman hulle ontgaan? Is hulle hoegenaamd bewus daarvan dat voorstedelike Afrikaanse vroue sekshulpmiddel-partytjies hou soos hul ma’s jare gelede tupperware-partytjies gehou het?

Preutsheid laat mense eienaardige dinge doen. Pleks van die kortverhale in ‘n Lyf onthou te bespreek, neem Malan die maklike uitweg en laat die skrywer motiveer hoekom haar kortverhale seks as vernaamste boustof het. Hoekom nie liewer skryf oor die kortverhale en hoekom hulle jou tref nie?

Gedagtend aan wat al vantevore met skrywers gebeur het wat sulke resensie-onderhoude in Rapport Boeke had, voel ek jammer vir Riette Rust. Hier is haar debuutbundel, en die kans dat sy lateraan ‘n volwaardige resensie oor hierdie bundel in Rapport gaan lees, is uiters skraal.

Of is sy een van daardie sonderlinge skrywers wat nie wil weet wat mense van haar skryfwerk dink nie?

***

Mens kan nog jou kop skud oor preutsheid en vergeet daarvan – maar ek weet werklik nie wat om te maak van Moira Richards se resensie van Donker leuens van Lien Roux-de Jager nie (Rapport Boeke). Is dít ‘n resensie?

As ek Lien Roux-de Jager was, sou ek gehoop het ‘n resensent vertel aan die leserspubliek presies wat dit is wat my Donker leuens die koop en lees werd maak. Maar wat het sy gekry? ‘n Betoog waarin ewe veel vae inligting oor die roman is as wat daar vae inligting is oor die skrywer, waarskynlik verkry uit die uitgewer se inligtingsbrosjure. Met ‘n titseltjie persoonlike reaksie en dan uiteindelik die stempel van goedkeuring.

Daar is darem baie woorde in die resensie.

Wat ek mis in hierdie “resensie”, is kritiese waardering en substansiële blyke van meelewing sodat die stempel van goedkeuring welverdiend oorkom. Lien Roux-de Jager het beter behandeling verdien.

***

Enkele weke gelede het ek hier geskryf oor Marius Visser se bespreking in Rapport Boeke van So lig soos kip van Jacques Pretorius. Waarvan ek onbewus was, was dat die outeur oorlede is voordat sy boek gepubliseer is. Alles in ag genome, maak dit Visser se resensie en die manier waarop dit geskryf is, nog ‘n groter oefening in vertonerige futiliteit.

Die saak is darem op ‘n manier besweer deur die resenies wat van die boek in Boeke24 verskyn het. Die resensente is Cas van Rensburg en Jaco Fouché. Van Rensburg is ‘n joernalis, dramaturg en skrywer met ‘n wye agtergrond in die sielkunde, Fouché eweneens ‘n joernalis en skrywer.

Soos Fouché dit stel, lees mens die boek met die wete dat jy nooit sal sien hoe die belofte daarin vervul word deur toekomstige publikasies nie. Hierdie is Pretorius se een groot kans.

Dit is insiggewend om te sien hoe verskillend die twee resensente die werk benader. Fouché noem feitlik onmiddelik dat die baie geweld in die begin hom pla, maar bespreek en oorpeins in die res van die resensie hoekom dit uiteindelik nie soveel saak maak nie: Pretorius het ‘n strategie gevolg wat wel die teensy van gewled ontbloot.

Van Rensburg begin (helaas!) met ‘n preutse opmerking oor kragwoorde, maar plas dit dan onmiddelik uit sy raam en maak ‘n paar opmerkings waarop sy resensie moeiteloos voortbou. Dit is só goed geformuleer dat ek dit graag herhaal.

Die eerste is: “Maar wanneer jy die boek uiteindelik toemaak, is dit asof jy ’n hou op die maag gekry het en jy wonder: Was daar al ooit in Afrikaans ’n boek wat die brose psige van die man só blootgelê het?”

Hy vermeld dan dat Pretorius oorlede is, en maak dan die volgende opmerking: “Ek noem dit omdat ’n mens agterna voel asof sy eie lewe in hierdie verhaal uitgebloei het.”

Dit is die moeite werd om die res van Van Rensburg se resensie goed te lees. Hy het ‘n baie sterk aanvoeling nie alleen vir die struktuur van die roman nie, maar ook vir die sielkundige onderbou.

Hy is die enigste van die drie resensente wat die klip van die titel behoorlik verduidelik.

Toe Boeke24 gelanseer is, is baie gepraat oor die moontlikheid van meer as een resensie van belangrike boeke. Presies hóé belangrik So lig soos klip is, kan mens sekerlik nie nou bepaal nie, maar ek is baie bly dat hierdie stelsel benut kon word om twee sulke resensies naas mekaar te plaas.

Fouché s’n is bevredigend omdat dit vanuit ‘n skrywer se hoek die boustene nagaan; Van Rensburg s’n is so puik omdat dit sowel tema’s as boustof evalueer.