Wrange insig

Maandagoggend het Willie Breytenbach op RSG ’n uiteensetting gegee van presies wat die knelpune tans in Lesotho is. Hy het ’n manier om dinge netjies en reguit oop te vlek en dan die kern vir jou uit te wys.

Hy doen min of meer dieselfde in sy bespreking van Dirk Mudge se Enduit vir ’n onafhanklike Namibië (Boeke24). Dis net dat hy hier ook ’n element van wrange insig vertoon, iets wat jou vanaf die eerste paragraaf laat besef dat jy stadig moet lees, moet uitpluis wat die implikasies is van wat hy sê.

Kyk byvoorbeeld na sy eerste sin: “Hierdie is die eerste boek in Afrikaans wat oor die onafhanklikwording van Namibië geskryf is.”

Hoekom is dit so belangrik dat hy heel in die begin noem dat dit die eerste boek is wat in Afrikaans oor die onafhanklikheidswording van Namibië geskryf word? Kyk gerus na die groter konteks – dink terug aan die stryd wat Suid-Afrika in die wêreldhof gaan stry het oor Suidwes-Afrika. ’n Stryd wat van Pik Botha ’n Nasionale held gemaak het, en Lang Dawid de Villiers onaantasbaarheid verleen het.

De Villiers is van die Wêreldhof af Nasionale Pers toe, welke mediamaatskappy tot op hede nog nie ’n boek in Afrikaans oor die onafhanklikheidwording van Namibië gepubliseer het nie. Dieselfde maatskappy wat ’n kantoor in Windhoek geopen het vir die duur van die Turnhalle-onderhandelinge.

Dit is dik stukke agtergrond wat Breytenbach met een sin oproep sonder om enigiets pront-uit te sê. As jy by jou bewussyn was in die jare tagtig, sal jy weet. Jy hoef dit nie met ’n lepel gevoer te word nie.

Daarna staan hy stil by Mudge se vraestelling en antwoorde. Sy manier van uitlig is vir enige persoon wat in die eietydse politiek en geskiedenis belang stel genoeg om te weet dat hierdie ’n hê-boek is, lank voordat Breytenbach dit in sy slotopmerking uitspel.

Dewald Koen se bespreking van Lien Botha se Wonderboom (Boeke24) is in meeste opsigte presies wat ’n debutant se hart kan begeer. Indringend, bereid om haar dadelik te probeer plaas binne die konteks van haar eweknieë, bewus van die roman se aansluiting by sy tyd en omgewing.

Soms neig hy na onodige wollerigheid in sy formlering (“Botha lewer indirek kommentaar op die kapitalisties georiënteerde verbruikersamelewing wat in hierdie postapokaliptiese Suid-Afrika tot ’n nuwe vorm van ekonomiese segregasie gelei het.”)  maar in die algemeen kry ’n mens die gevoel dat hy meer as bereid is om die waarde van die roman op intellektuele en estetiese vlak te probeer peil.

Die enigste fout wat daar wel in sy redenasie is, is sy konstatering dat Botha se skryfstyl beskryf kan word “as ’n samevoeging van Ingrid Winterbach, Karel Schoeman en Marlene van Niekerk”. Só ’n opmerking help net mooi niks. Met hierdie drie genoemde skrywers wissel die styl van roman tot roman – die Karel Schoeman van Op ’n eiland kan kwalik in verband gebring word met dié van Afskeid en vertrek; die Marlene van Niekerk van Triomf  met dié van Die vrou wat haar verkyker vergeet het; of die Ingrid Winterbach van  Niggie met dié van Die aanspraak van lewende wesens. Waar plaas hy dan vir Lien Botha?

Sulke opmerkings lyk imponered, maar beteken uiteindelik net mooi niks. Pleks dat hy fokus op die uniekheid van Botha se styl, en dié probeer tipeer.

Ek het ten laaste baie gehou van Riaan Grobler se resensie van Woudfontein, die debuut van Hannes Haasbroek (Boeke24). Dit verhoog die bekoring van die boek wanneer ’n resensent beken dat hy aanvanklik heeltemal om die bs gelei is deur ’n skrywer, en daarna deeglik onder die indruk van die boek se goeie hoedanighede kom.