Verandering

Een van die onderwerpe wat dikwels in my huis aan etenstafel bespreek word, is hoeveel Suid-Afrika al sedert 1990 verander het. Hoeveel is prysgegee, hoeveel is geneem. Hoeveel wrewel en verkwaliking bly oor in die harte van mense aan weerskante van die prysgee- en prysneem-lyn.

Daarom ook dat Ena Jansen se Soos familie: Stedelike huiswerkers in Suid-Afrikaanse tekste in die rondte gelees en bespreek is. Ek kan bevestig dat almal saamstem met resensent Jean Meiring (Boeke24) dat hierdie boek ‘n gróót en onomstootlike prestasie is.

Jansen gebruik haar eie lewe en die letterkunde as vertrekpunt. Die boek lees lekker – onderhoudend, ontstellend, selfs krenkend. Dit is vir ‘n wit huisgesin onmoontlik om deur hierdie proses te gaan en nie te vind hoe absoluut waar Jean Meiring se reaksie is nie: “Eweneens gee sy haar sekerlik oorwegend wit Afrikaanse lesers ‘n spieël waarin hulle ‘n stuk van hulself te sien kan kry, dalk vir die heel eerste keer.”

Hoeveel keer ‘n mens ook vir jouself sê alles het in Suid-Afrika verander, dwing Jansen jou om alles te voer tot daardie een ongemaklike vraag: “Hoeveel het dit by my aan huis verander?”

Dit is verstommend om te hoor wat my kinders, in hul twintigs, te sê het oor my en my wederhelf. Daar is ou gewoontes – wat alles deur Jansen en skrywers aangeraak word, al is dit soms met ‘n omweg – wat bly, al is die eienaar van die hart daarvan oortuig die bedoelings is anders.

Jansen gebruik uiteenlopende tekste – skrywers oud en jonk, uit alle tersaaklike sfere – en die vreemde ding by die lees van die boek is dat dit juis, soos resensent Meiring aandui, vir die lesers in my klein kring gedwing het om die streep verder te trek, uit die letterkunde na die eie werf. Goed, nie altyd nie, maar meestal.

Wat Meiring nie noem nie, is dat Jansen se boek mens ook lei na skrywers wie se werk jy nie geken het nie – in my geval Zukiswa Wanner.

Wat vir my ook opvallend is van die resensie, is presies hoe gemaklik Jean Meiring ‘n probleem omseil het wat resesente gewoonlik ervaar wanneer hulle positief oor ‘n boek wil skryf: Hoe verpak jy die loftuitings, hoe kies jy jou emosionele sleutel?

Haar betoog is ‘n reaksie op Jansen se “meditasie” sonder ongemaklike nagalming. Sy analiseer Janse se procedé, sy loof haar vindingrykheid en haar ontwyking van sentimentaliteit. Haar oog is literêr gerig, en Meiring dui die voordele van dié benadering almal aan.

Sy gee nou wel nie maklik toe dat Jansen se taalgebruik dikwels erg deur Nederlands beïnvloed is nie, maar sy lig tog uit dat die boek nie in logge akademiese Afrikaans geskryf is nie.

Meiring verdien vir die geheel lof – een van die resensie-hoogtepunte van hierdie jaar.

Dis met ‘n gevoel van effense irritasie wat mens dan die ander resensie op die blad lees – André Bartlett s’n oor Dáárom glo ek! van Cas Vos.

Bartlett het al vantevore getoon dat hy baie genuanseerd oor geloofsake kan skryf. Hoewel ek weinig belangstelling kan bymekaarmaak vir Cas Vos se boek, was dit ‘n groot plesier om te sien met hoeke goeie maniere en selfbeheersing Bartlett verduidelik dat Vos met Dáárom glo ek! net vir die reeds bekeerdes predik.