.png)
Indaba in Parys. Ek en wyle Steve Tswethe in ‘n ornate balsaal.
In die wonderskone Parys aan die Seine lui ‘n kerkklok iewers aanhoudend in ‘n laaste vaarwel aan Danielle Mitterand (87), gewese presidentsvrou. In Suid-Afrika is Afrikaans-aktiviste Breyten Breytenbach en André P. Brink se gesigte op die voorblaaie weens vuurspuwende uitsprake op “Swart Dinsdag” teen die vryheid-skendende ANC-“regime”.
Eienaardig hoe die twee onafhanklike nuusgebeure saamvloei om die uwe se gedagtes 22 jaar tot einde November 1989 terug te lanseer – na ‘n indaba in die Paryse voorstad Marly-le-Roi, aangebied deur madame Mitterand onder die sambreel van haar Frances Liberté-beweging.
Thabo Mbeki en Trevor Manuel was twee van die sowat 25 van die latere ANC-leierskader wat teenwoordig was (‘n hele paar is al oorlede is, o.a. die wellewende Steve Tswethe van wie ek nogal gehou het.)
Die uwe het, ná ‘n nagvlug uit Johannesburg, vreemd en meer as net effens lugtig by die konferensiesaal opgedaag en is ietwat koelerig deur Breyten verwelkom. Ek onthou hy het daardie oggend swart gedra. Dit was egter geen “Swart Dinsdag” nie. Die man was in sy element. Sy swart rolnektrui was eenvoudig net modieus en klaarblyklik eksieperfeksie vir die Franser-as-‘n-Fransman-heer met sy Franse maniertjies en foutlose uitspraak, wat gedurig, soos ‘n skim, aan die gedugte madame Mitterand se sy was.
Konferensiegangers het oudergewoonte woes teen die “apartheidsregime” getier, ook mede-Afrikaanspratendes soos die intense André P. Brink, Max du Preez, Antjie Krog en wyle Chris (“Boetman) Louw, wat in minstens een gerugmakende Monitoronderhoud op die SABC geen geheim gemaak het van sy aversie in my “naiewe” politiek nie!
Vanoggend, 22 jaar later, word Brink oor die ANC se nuwe Inligtingswet soos volg aangehaal: “Bring die piesangs dat die bobbejane kan peusel.” Breytenbach verhef sy stem ewe skerp. Gisteraand betoog Du Preez op TV onder ‘n yslike swart hoed soos ‘n seilskip en verklaar stroef dit gaan nou erger as in die “apartheidstyd”. Hoe meer dinge verander, des te meer bly hulle dieselfde!
Maar terug na 1989. Later kon ek die konferensiegangers se aanvalle nie meer verduur nie. Ek het my hand opgesteek, en myself voorgestel as ‘n Afrikaner-Nasionalis wat De Klerk admireer. “Nee, aarde,” het ek gesê “julle is darem net te negatief.” Ek lig die verbaasde (en skeptiese!) groep toe in dat F.W. de Klerk se hervorminge na my oordeel “geen siniese oefening is om die een of ander strategiese voordeel te behaal nie. Dit het ‘n diep morele oorsprong en spruit uit ‘n toenemende Afrikaner-sensitiwiteit oor basiese regverdigheid. Die hervorminge laat De Klerk en die Afrikaner in die algemeen in hul eie gewetes gemakliker, omdat dit as strewe het om reg en geregtigheid aan een en almal in die land te laat geskied.”
Albie Sachs het later aan ‘n Volksbladman vertel sy redakteur het daardie oggend “man-alleen” gestaan. Dit is presies hoe ek op daardie oomblik gevoel het: man-alleen teen ‘n oormag. Maar Sachs het darem ook my optrede as “moedig” en “klaarblyklik goed ingelig” bestempel. Dankie, regter Sachs!
Die sosiale omgang het gou gemaklik geraak. Selfs vir die “vreemdeling in Jerusalem” uit die Vrystaat (en geswore Nasionalis). Daarvan getuig allerlei foto’s in my album: ek en Thabo in diepe gesprek; ek en wyle Steve omring deur die weelde van ‘n Franse balsaal; ek en Cheryl Carolus saam aan tafel by ‘n middagete; ek en o.a. Pallo Jordan (wat “Jan Pierewiet” so lekker kan sing!) en regter Albie die ene glimlagge op ‘n groepfoto, ek en Frederick Fourie op ‘n aandjie uit in Montmartre.
Buite die konferensiesaal, is hewig gekuier. Mbeki was een oggend te pê om ‘n afspraak in die Franse parlementsgebou na te kom. Die vurige Jay Naidoo moes instaan. Sjoe! Twee Suid-Afrikaners (laat hulle maar naamloos bly) het een laataand die bus terug na Marly-le-Roi verpas. Hulle kom in die vroeë ggendure per taxi aan. “Ry, ou grote, ry direk na Martie van Rooy,” het hulle die Galliese taximan gepor. Hy is direk na die regte bestemming!
‘n Ongemaklikheid was toe ons klomp ná ‘n dag se “beraadslaginge” vir ‘n deftige onthaal by die Franse premierswoning opdaag. ‘n Verpotte mannetjie wag ons by die deur in. Een van die Suid-Afrikaners eien hom as ‘n deurwag en prop sy baadjie in sy hande. Dit was nie die deurwag nie, wel die Franse premier, ontdek ons toe later oor die kaviaar en Dom Perignon!
By een van die vele vyfster-onthale van allerlei Franse kokkedore het ek en Mbeki soos ou vriende gekorswel. Sy chroniese kuggie was opvallend. Ek het my besorgdheid uitgespreek, en hy het gereageer deur terstond sy groen sigaretaansteker met die logo van Umkhonto we Sizwe vir my present te gee. Ek het dit nou nog, en steek my braaivleisvuurtjie daarmee aan die brand.
Max du Preez het gesien hoe die aansteker van eienaar verwissel. Hy het nader gestaan en geskerts hy gaan my by doeane verklap. Ek bring ‘n ontstekingsmeganisme van die ANC die land binne!
Tog snaaks né hoe ‘n relatief onbekende se dood as koppeling kan dien en ‘n mens se herinneringe op ver paaie kan aktiveer. Ai, Martie van Rooy ….