Die dieptes in

Die groot Chinese krygsfilosoof Lao-Tzu het geskryf dat as mens net ligweg betrokke raak by ’n oorlog, jy die gevaar loop om al jou skatte te verloor. Hy het dit nie geweet nie, hoe kon hy, dat dit ook van toepassing is op Afrikaanse boekresensies.

Julle moet geduldig lees hierdie keer, want hierdie problematiek het Baie Diepte.

Oud-regter Johann Kriegler het voor een van die heel grootste toetse van sy illustere loopbaan te staan gekom toe hy gevra is om Ebbe Dommisse se Fortuine vir Rapport te bespreek. Ek kan my goed voorstel dat hy die boek in sy hande geneem het, en homself aldus geestelik gerig het op die taak voor hom:

So, die “kontrak” beduie die volgende: Jy word gevra om ’n resensie oor ’n boek te skryf. Die koerant wil hê dat jy vir sy lesers moet vertel wat jy van die boek dink. Jy skryf wat jy gedink het, en almal is gelukkig. Die kontrak is nagekom.

Of is dit?

Vir eers steur hy hom nie aan die vreesaanjaende omslag-illustrasie nie:

Vader ons! Twee vleiende foto’s van Johann Rupert en Whitey Basson, ’n aksiefoto van Christo Wiese, een vanYum-Yum in Gilbert & Sullivan se The Mikado in die middel, en tussen Wiese en Yum-Yum pryk iemand wat moontlik GT Ferreira is, of dalk Boedie in Ingrid Winterbach se Voorouer. Pelgrim. Berg.

Had Dommisse en sy uitgewer ’n bietjie moeite gedoen, kon hulle iets veel meer gedistingeerd geskep het en met veel minder sigbare dubbelkenne bygesê, in hierdie trant:

So, Kriegler lees toe Fortuine, en hy tel ’n skrik op groter as dié van een van Dana Snyman se tepletterde kroeg-kennisse. Dis omtrent ’n mission om te besluit wat Kriegler regtig van die boek dink. Hy mik hierdie kant toe en hy gooi daardie kant toe, en dan tref hy die insig der insigte, baie soos die haaslip-vrou in Ingrid Winterbach se Vlakwater, ’n heilige ene. Fortuine is ’n boek wat mens bietjies-bietjies op die leerstoel van die lewe, die toilet, moet lees.

Nou, ek lees self baie op daardie gevierde leerstoel. En wat ek as nuuskierige connoiseur van resensies wil weet, is of dit hom twee weke, een week, of net ’n paar dae geneem het om Fortuine te lees. En kyk ons agbare resensent goed na sy eetpatrone? Die antwoorde op hierdie vrae sal help om die afloop van sy resensie te verstaan.

Soos wat hy geëet het voordat hy hierdie uitstekende formulering gemaak het: “Ons is maar al te bewus van die owerheid se klaaglike mislukkings en hoef regtig nie ’n hele hoofstuk lank suur water op mekaar se onvergenoegde Boeremeulens te wees nie.”

Kriegler wys die skatte en die leemtes in die boek uit en, sekerlik met gestadigde maag, sluit af met ’n paragraaf wat sekerlik sy plek sal neem in die lang ry van skitterende Kriegler-slotparagrawe. Ek haal dit aan:

“Dit is en bly verspot dat ons kan lekkerkry as ’n landgenoot (maar eintlik ’n Afrikaner) êrens in die wêreld tog net bietjie naam maak, waarvoor ook al. Fortuine bied die leser ruimskoots geleentheid om rustig in besonderse mense se sonlig te vertoef.”

Wat!?!?

Ek het laas met Van Wyk Louw se Tristia so lank en diep nagedink oor twee sinne. En my slotsom is dat ’n mens die leerstoel van die lewe nooit moet onderskat nie, veral nie wanneer die denker daarop volledig betrokke is by die oorlog van die sinne, om uiteindelik die kleindorpsheid in die Afrikanergemoed raak te sien nie.

Joan Hambidge het ’n ander stoel, naamlik die Hofmeyr-leerstoel in Afrikaans aan die Universieit van Kaapstad. Ek was onder die indruk dat die BLM-vegters die koloniale stoele des moeders gestuur het, maar Hambidge bly sit en lewer klinkende werk.

Haar resensie van Ingrid Winterbach se Voorouer. Pelgrim. Berg. neem nou wel glad nie kennis van Max du Preez se wyd aangehaalde Water. Eend. Rug. nie – ek vermoed dis ’n geval van de minimis non curat Hambidge – maar dit sal wel ook aangeprys kan word vir die wyse waarop sy die stereotipe Hambidge de-aktiveer en nooit suur water gooi nie.

Ag, daar is ’n paar ontsporinkies, soos die paragraaf waarin sy na Anne Carson se Plainwater verwys. Dit het my ook al oorgekom dat ek ’n aantekening vir myself in ’n artikel oor iets anders vergeet het.

Maar in die geheel het ons die hoogleraar in die Hofmeyr-gestoelte op haar heel, heel beste. Sy sprei al die teksture en dinge van Voorouer. Pelgrim. Berg. voor ons oop en sluit met kenmerkende Hambidge-flair af met ’n thumbnail-paragraaf waarin oordeel, reaksie en ’n talmende vraag die hele bag of tricks alles saamvat. Sy het haar “kontrak” met die boekredakteur van Boeke24 afgedoen.

Nou kan nagraadse studente – en ander resensente! – gaan en probeer om die betekenis en strekking van die roman onder woorde te bring. Hambidge se resensie is net die wegspringplek vir die toekomsgesprek oor Voorouer. Pelgrim. Berg. Wat meer wil ’n mens hê?

Dank jou die duiwel.