.png)
Vanoggend toe ek in die koue van die Melkbosse vroegwinter in ‘n onpersoonlike, stadig bewegende tou staan om vir ‘n kandidaat te stem wie se gesig ek nog net teen lamppale gesien het en vir ‘n party wat steeds vir my vreemd op die ore klink, dink ek ver-ver terug.
Dirk Smit, speaker van die stadsraad, staan ‘n entjie agter my. Ons sit ons gedagtes in herinneringsrat. Uiteindelik stem ons saam dat “those were the days” waarskynlik die beste vertaal kan word met “ai, waar is die dae?”
Die eerste verlange is na ‘n koppie warm koffie. Dié sou met komplimente by jou partytent beskikbaar gewees het – waarskynlik saam met ‘n eetdingetjie: ‘n pannekoekie vars van die primusstofie of so.
Onthou, julle ouer mense, hoe kiesers met karre gehaal is om te kom stem? Op die kattebakke van die Studebakers, Chryslers, Pontiacs, Fords en Chevs was lap-plakkate gespan met die kandidate se foto’s. Elke kar word met ‘n gejuig verwelkom.
Sodra die kar met die nuwe vrag stemvee stilhou, sak die brandwagte van daardie party op jou toe. Jy word omtrent ingehaak en met hartlikheid oorval. Die verwelkomingskomitee dra elkeen ‘n yslike roset in partykleure op die bors. (Kon Felicity van Sewende Laan nie gehelp het nie?)
So word jy na die tent begelei waar ‘n ry bekwame party-staatmakers by ‘n lang tafel sit. Jou naam word doodgekrap en in ‘n japtrap kry jy jou nommer. Ervare “elekesiewerkers” – veral sekere vroue was voorslagte – kon op grond van die tentbesoeke die uitslag van ‘n verkiesing redelik haarfyn voorspel, hoewel party mense gekierang het. Die opportuniste kry hul nommers by die “regte” tent, en stem dan vir die “verkeerde” party.
Die dominee en die landdros het nie hul nommers by ‘n tent gaan haal nie; hulle moes “onpartydig” wees. Almal het egter geweet waar hul kruisies getrek gaan word. In sekere gemeentes was die suspisie sterk dat “Doom’nie” vir albei die partye sou wou stem ter wille van gemeente-eenheid.
In die referendum van 1960 oor ‘n Republiek of nie het ek met my 1953 Peugeot 203 in Rissik, Pretoria, help Ja-stemme aanry. Die deftigste verkiesingskar was daardie studentemotor nie. Die vooruitsig om telkens te gaan hand uithou vir ‘n nuwe petrolkoepon was egter sterk motivering. Die aand is ek koshuis toe met die Peugeot se tenk vol – die eerste keer in maande.
Ewenwel, vanoggend toe ek in die kartonhokkie met my lang stembrief staan, trap ek amper in die slaggat om op grond van lewenslange tradisie N.P. te stem. Ek skrik toe my hand werktuiglik na daardie blokkie beweeg, en in die oomblik van verbouereerdheid stem ek toe amper ANC.
Toemaar, Helen, ondanks die irriterende TV-beelde van jou getoi-toi in Soweto en Mpumalanga, ‘n nuk waarvoor Oom Hennie g’n trek het nie, en ondanks die gebrek aan koffie, pannekoek en hartlikheid, het jy, Patricia en die D.A. my stem.
By die stemburo onthou ek die laaste keer toe ons Ouma, Tokkie se ma (nou 97), saamgevat het om te gaan stem. Sy was toe al immobiel en ek dring toe aan dat die kiesbeamptes na die motor kom. Opskudding. Ons word na ‘n ander stemburo gestuur waar leidsliede van die OVK dan teenwoordig sou wees. Hulle is egter nie, en ons word teruggestuur.
Van D. se lont raak korter en dit ruik na kruit toe ek uitklim om my eis, taamlik adamant, luidkeels te herhaal.
“Meneer, ons sal ‘n senior kiesbeampte van elders laat kom. U sal moet wag.”
“Dan wag ek”.
Toe wag ons.
Daardie kiesbeampte was nie net oor die bult nie. Ons weet dat ons gewag het.
Toe hy eindelik opdaag, vereis die letter van die wet dat die verteenwoordighers van die verskillende partye teenwoordig moet wees waar Ouma kruisie trek.
Ek maak egter beswaar dat hul kringetjie om die motor intimiderend vir haar is. Die partyverteenwoordigers retireer. Ouma stem.
Die volgende oggend se Tokkie vir haar “ons” party het dit met een stem gemaak – hare.
“My kind,” se ouma.
Maar natuurlik het Tokkie sommer haar ma se been getrek. (HvD)
Naskrif: Nou 8:50, nadat my kruisie al ‘n uur in die boks is, kry ek ‘n SMS van Helen Zille. Meisie, jy’s seker moeg van al die dansery in die strate, maar ek hoop nie jy staan nou eers op nie!